Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΒΑΛΛΕΙ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΛΟΓΩ... ΑΙΓΥΠΤΟΥ - ΙΡΑΝ

Ο ανταγωνισμός για τα σκήπτρα της Ανατολικής Μεσογείου έχει σοβαρές συνέπειες

ΤΟΥ ΔΡ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΡΙΒΑ*

Στο προηγούμενο άρθρο στα «Επίκαιρα» είχαμε αναφερθεί στη μετατροπή του διεθνούς συστήματος σε πολυπολικό (multipolar) από - εικονικά - μονοπολικό (unipolar) και εκεί είχαμε εντοπίσει τη βασική αιτία που ωθεί την Τουρκία σε έναν εντεινόμενα επιθετικό αναθεωρητισμό έναντι της Ελλάδας στο Αιγαίο. Είχαμε δε υποστηρίξει ότι η γειτονική χώρα διεκδικεί ρόλο ευρασιατικής - «ημιπαγκόσμιας» δύναμης και όχι μόνο περιφερειακής, είναι κατά συνέπεια περίπου αναπόφευκτο να επιδιώξει να ελέγξει τον ζωτικής σημασίας χώρο του Αιγαίου.
Αυτό θα συνέβαινε έτσι κι αλλιώς, ακόμη κι αν στην Τουρκία βρισκόταν στην εξουσία μια «μετριοπαθής» και «ειρηνόφιλη» κυβέρνηση, που θα έδινε μεγάλη έμφαση στην «ευρωπαϊκή προοπτική» (;) της χώρας και όχι ο «σουλτάνος» Ερντογάν. Με άλλα λόγια, οι δηλώσεις αμφισβήτησης της Συνθήκης της Λωζάννης και του καθεστώτος κυριαρχίας των ελληνικών νησιών στο Αιγαίο δεν στοχεύουν σε εσωτερική κατανάλωση ούτε αποτελούν προϊόν της «μεγαλομανίας του Ερντογάν», όπως αφελώς επιμένουν να πιστεύουν πολλοί εν Ελλάδι, αλλά αποτελούν περίπου αναπόφευκτο αποτέλεσμα μιας δομικής αλλαγής στο διεθνές σύστημα και συνεπακόλουθα στη γεωπολιτική ταυτότητα της Τουρκίας.


Μήλον της έριδος

Επιπροσθέτως για να κατανοήσουμε επαρκέστερα τη δυναμική που ωθεί την Άγκυρα σε αυτό τον ακραίο αναθεωρητισμό όσον αφορά στα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο, θα πρέπει να αποφύγουμε την παγίδα να εξετάσουμε την τουρκική πολιτική στο πλαίσιο ενός κλειστού ελληνοτουρκικού συστήματος. Η Τουρκία δεν είναι ανταγωνιστής μόνο της Ελλάδας. Για την ακρίβεια άλλοι είναι οι βασικοί της ανταγωνιστές και συγκεκριμένα οι χώρες που επίσης διεκδικούν ρόλο κυρίαρχης δύναμης στην περιοχή όπου η Τουρκία θεωρεί ότι αυτή η θέση τής ανήκει δικαιωματικά. Οι χώρες αυτές είναι πρωτίστως η Αίγυπτος και δευτερευόντως το Ιράν.

Η Αίγυπτος επιδιώκει να εξελιχθεί στην κυρίαρχη δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο και για τον σκοπό αυτό επενδύει και σε μια σειρά από φιλόδοξα εξοπλιστικά προγράμματα στον χώρο του Πολεμικού Ναυτικού, όπως η αγορά των φρεγατών FREMM από τη Γαλλία και των επίσης γαλλικών ελικοπτεροφόρων Mistral, τα οποία αρχικά προορίζονταν για το Ρωσικό Ναυτικό, όπου τελικώς δεν παραδόθηκαν λόγω των αυτοκαταστροφικών ευρωπαϊκών επιλογών να επιβληθούν κυρώσεις στη Ρωσία λόγω της υποτιθέμενης «επιθετικής» συμπεριφοράς της στην Ανατολική Ουκρανία. Κατά ειρωνικό δε τρόπο, τα ελικοπτεροφόρα αυτά στο Αιγυπτιακό Ναυτικό θα εξοπλιστούν με ρωσικά μαχητικά ελικόπτερα Kamov Ka-52.

Σε κάθε περίπτωση, η Αίγυπτος αναδύεται ως μια εξαιρετικά φιλόδοξη δύναμη στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και αν πράγματι καταφέρει να καθιερωθεί ως κυρίαρχη, τότε θα κόψει κατά πολύ τα φτερά της Τουρκίας. Κι αυτό είναι κάτι που η τελευταία πολύ δύσκολα μπορεί να δεχτεί. Όπως ήδη υποστηρίξαμε, η Τουρκία δεν διεκδικεί για τον εαυτό της ρόλο περιφερειακής, αλλά ευρασιατικής - «ημιπαγκόσμιας» δύναμης και κοιτάει στα μάτια χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα, κρίνοντας ότι ναι μεν δεν έχει τα μεγέθη τους, αλλά «παίζει στην ίδια κατηγορία» με αυτές, έστω και ως ουραγός.
Κατά συνέπεια, η κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο δεν είναι αυτοσκοπός για την Άγκυρα, αλλά το εφαλτήριο πάνω στο οποίο θα εδράσει τις ευρύτερες στοχοθετήσεις της. Άρα δεν έχει περιθώρια συμβιβασμών και «υποχωρήσεων». Η κυριαρχία ούτε μοιράζεται ούτε έχει υποκατάστατα. Και κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο με το Αιγαίο να ελέγχεται από την Ελλάδα και τα ελληνικά νησιά να βρίσκονται τόσο «προκλητικά» κοντά στις τουρκικές ακτές και να «περικυκλώνουν ασφυκτικά» την Τουρκία δεν νοείται. Αν μη τι άλλο, για συμβολικούς λόγους...

Ισορροπώντας μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας

Κάντε «κλικ» κι εδώ !

Με λίγα λόγια, η Τουρκία στο Αιγαίο δεν ανταγωνίζεται μόνο την Ελλάδα, αλλά και την Αίγυπτο. Επιπροσθέτως, ο έλεγχος του Αιγαίου είναι κρίσιμης σημασίας για την τουρκική γεωστρατηγική έτσι ώστε να καταφέρνει να ισορροπεί μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ρωσίας. Η αρχιπελαγική δομή του Αιγαίου αποτελεί έναν στρατηγικό δίαυλο και φράγμα ταυτόχρονα, που ενώνει αλλά και χωρίζει τη Μαύρη Θάλασσα με την Ανατολική Μεσόγειο, κατά συνέπεια επιτρέπει ή αποκόπτει, ανάλογα με τον τρόπο που χρησιμοποιείται, την επαφή της Ρωσίας με τη Μέση Ανατολή. Ο έλεγχος του Αιγαίου θα ενίσχυε τις δυνατότητες της Τουρκίας να ισορροπεί μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, αναγκάζοντας την Ουάσιγκτον να υιοθετήσει μια πολιτική «χαμηλών τόνων» έναντι της Άγκυρας ούτως ώστε να μην την ωθήσει προς μια αποφασιστική στροφή προς τη Μόσχα. Την ίδια ώρα, και η Ρωσία θα ωθούνταν να επιλέξει μια πολιτική προσέγγισης έναντι μιας «κλειδοκράτειρας» Τουρκίας, από τη στιγμή που η επιλογή της σύγκρουσης παραμένει ένα ακραίο και πολύ δύσκολα επιλέξιμο ενδεχόμενο λόγω της συμμετοχής της γείτονος στο ΝΑΤΟ.

Εν κατακλείδι, ο τουρκικός αναθεωρητισμός στο Αιγαίο έχει ευρύτερες ρίζες και στοχοθετήσεις και δεν περιορίζεται στην ανταγωνιστική δυναμική του ελληνοτουρκικού συστήματος. Άρα είναι περίπου βέβαιο ότι θα ενταθεί. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να κάνει τίποτα γι' αυτό και ότι θα πρέπει να καθίσει με σταυρωμένα τα χέρια. Ήδη έχουμε τονίσει την αξία της αποτροπής και της ανάγκης να επαναδιεκδικήσουμε τον εαυτό μας ως μια αυτόνομη και αυτόφωτη δύναμη στην περιοχή.

Αποκτά και νέους εχθρούς

Βέβαια, είναι εμφανές ότι αυτή η πολιτική της Άγκυρας κρύβει πολλούς κινδύνους. Καταρχάς, αποκτά καινούργιους εχθρούς και ανταγωνιστές, ενώ βαθαίνει και τα ανταγωνιστικά στοιχεία με αυτούς που δεν είχε και τόσο καλές σχέσεις μέχρι σήμερα. Οι τουρκοαιγυπτιακές σχέσεις κινούνται με ταχύτητα προς μια συγκρουσιακή πορεία, έστω κι αν αυτή πολύ δύσκολα μπορεί να οδηγήσει σε κίνδυνο πολεμικής αναμέτρησης. Το δε Ισραήλ, αν και θέλει απεγνωσμένα να επιτύχει κάποιο modus vivendi με την Άγκυρα, διόλου ευχαριστημένο δεν θα ήταν με την ανάδυση μιας κυρίαρχης Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, που θα το έθετε σε μια κατάσταση ιδιότυπης ομηρίας από αυτή. Φυσικά, ούτε και στο Ιράν θα άρεσε η εμφάνιση μιας κυρίαρχης Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, γιατί έτσι η τελευταία θα διεκδικούσε ρόλο κυρίαρχης δύναμης σε ολόκληρη την περιοχή της Μέσης Ανατολής, την οποία η Τεχεράνη διεκδικεί για την ίδια. Ούτε όμως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία θα έβλεπαν με καλό μάτι μια υπερβολικά ισχυρή Τουρκία που θα μπορούσε να τους χειρίζεται κατά βούληση. Παρεμπιπτόντως, υπό φυσιολογικές συνθήκες, στον βαθμό που έχουν απομείνει κάποια ψήγματα μακρόπνοης γεωστρατηγικής σκέψης στις αποβλακωμένες ηγεσίες τους, ούτε οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης θα ήθελαν ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Υπάρχει επομένως πεδίον δόξης λαμπρόν για την ελληνική διπλωματία. Υπό την προϋπόθεση, ασφαλώς, ότι θα κατανοήσει πως πρέπει να ασκεί ενεργητική - «διαμορφωτική» (proactive) και όχι παθητικά - «αντιδραστική» (reactive) διπλωματία, λειτουργώντας απλώς αντανακλαστικά στις κινήσεις της Άγκυρας και περιμένοντας τους Αμερικανούς σωτήρες να «αδειάσουν» την Τουρκία και να μας «στηρίξουν». Μια ενεργητική διπλωματία σημαίνει ότι παίρνεις την κατάσταση στα χέρια σου, γίνεσαι κι εσύ δυναμικός και απρόβλεπτος παίκτης και προτείνεις σχέδια και λύσεις σε παλαιούς και υποψήφιους συμμάχους και συνεργάτες που να προωθούν τόσο τα δικά τους όσο και τα δικά σου συμφέροντα. Έτσι αποκτάς ρόλο και δίνεις σχήμα και υπόσταση στην εν δυνάμει γεωπολιτική σπουδαιότητα που σού προσφέρει η γεωγραφική σου θέση. Αν περιμένεις παθητικά να «αναγνωριστεί το ταλέντο σου», θα βλέπεις τα κυριαρχικά σου δικαιώματα να ροκανίζονται αργά αλλά σταθερά και κανείς μα κανείς από τους υποψήφιους σωτήρες δεν θα έρχεται να σε σώσει...

* Διδάσκει το μάθημα της Γεωπολιτικής στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και Γεωγραφία της Ασφάλειας και των Αφοπλισμών στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Πηγή: Περιοδικό «Επίκαιρα», αρ. τεύχους 360, σελ. 44 - 46.